Clara Wechselmann pod koniec lat 70. XIX wieku założyła atelier modniarskie w kamienicy nr 13 przy pszczyńskim Rynku. Mimo, że prowadziła go do 1885 roku, to w kolejnych latach, aż do okresu międzywojennego utrzymywali i rozwijali go następni właściciele, wśród których byli m.in. Rosalie Manowskÿ, Adolph Ebstein czy Leopold Weissenberg.
Historię tego miejsca należy rozpocząć od przedstawienia postaci Abrahama Wechselmanna z Mikołowa (Nikolai), który przyszedł na świat tamże we wrześniu 1844 roku, jako syn miejscowego kupca Löbela Wechselmanna i Jettel z domu Adler. Jego nazwisko, równe niemieckiemu rzeczownikowi Wechselmann ‘wekslarz’, w 1812 roku przyjęły dwie górnośląskie rodziny żydowskie: Mosesa z Kleszczowa koło Żor (Klischczow) i Josepha z Mikołowa. Abraham, rzecz jasna, był wnukiem tego drugiego. 25 marca 1875 roku zmienił stan cywilny. Wówczas w Rybniku poślubił Clarę Freund, urodzoną tamże 9 maja 1855 roku, córkę karczmarza Anselma Hirschela Freunda i Nannÿ (Lache) z domu Cohn (Kuhn).
Abraham Wechselmann był w Mikołowie właścicielem niewielkiego sklepu, w którego asortymencie znajdowały się towary przeznaczone wyłącznie dla kobiet. Dzięki kilku reklamom, opublikowanym w 1877 roku na łamach gazety Oefentlicher Anzeiger für den Kreis Pless możliwe jest skromne prześledzenie, co jego skład oferował w tamtym czasie. A były to m.in. rękawiczki z glancowanej skóry, wiedeńskie obuwie, włókno na pończochy w różnych kolorach, parasole przeciwsłoneczne oraz towary białe (szyfon, szerting, muślin i firany). Poza tym kupiec przyjmował także do czyszczenia i wtórnego kształtowanie kapelusze filcowe.
W 1878 roku, względnie na początku początku 1879 roku, Abraham wraz z Clarą i synem Alfredem przeprowadzili się do Pszczyny, gdzie w kamienicy nr 13 na Rynku otworzyli sklep o podobnym profilu, jak w Mikołowie. Tym razem sygnowany był on jednak imieniem i nazwiskiem żony, co niewątpliwie mogło być spowodowane chęcią przyciągnięcia większej ilości klientek, bowiem te zapewne miały większe zaufanie w dziedzinie mody damskiej do kobiety niż do mężczyzny.
Z reklam, które pojawiały się na łamach pszczyńskiej prasy, dowiedzieć się można, że sklep specjalizował się głównie w sprzedaży damskich i dziewczęcych kapeluszy słomkowych i filcowych w różnych fasonach, od najprostszych po eleganckie, garnirowanych lub nie, a właścicielka oferowała także usługi w postaci prania, farbowania i unowocześniania zgodnie z obowiązującą modą tych już posiadanych. W ofercie znalazły się ponadto falbanki, sztuczne kwiaty, zestawy koronek, gorsety, włóczki, podkolanówki, robótki ręczne, wyroby wiklinowe oraz drobne rzeczy zrobione z drewna.
Pod koniec września 1884 roku w sklepie pojawiły się wiedeńskie buty skórzane oraz płaskie lakierki w kolorze złotym. Natomiast w okresie przed świętami Bożego Narodzenia polecane były jako prezent pod choinkę obszywki, żaboty, eleganckie chusty typu fichu, koronki, rękawiczki zamszowe lub z glancowanej skóry w fasonie wiedeńskim z bielskiej fabryki Schneidera, a także zupełnie nowe produkty w asortymencie tego sklepu, takie jak portmonetki, wizytowniki, broszki, ozdobne szpikulce do upinania włosów i bransoletki. W styczniu roku następnego z okazji zbliżającego się karnawału właścicielka zachęcała do zakupów różnorakich dodatków do sukni wieczorowych, a były to obszywki, koronki, wstążki, sztuczne kwiaty, rękawiczki, wachlarze i buty balowe.
7 lipca 1885 na łamach lokalnej prasy pojawiło się ogłoszenie o nawiązaniu przez Clarę Wechselmann współpracy z założoną w 1854 roku firmą Färberei und chemischen Reinigungs-Anstalt, należącą do Ludwiga Arnolda z Norymbergi (Nürnberg). Dzięki temu w Pszczynie otwarto farbiarnię i pralnię chemiczną, w związku z czym właścicielka przyjmowała od tej pory zamówienia na usługi farbowania damskiej i męskiej garderoby wszelkiego rodzaju, tkanin obiciowych, pluszu, firan, jedwabiu, aksamitu czy piór. Poza wymienionymi wcześniej, możliwość chemicznego czyszczenia dotyczyła również dywanów, kołder, pled oraz marynarek.
Po dwóch miesiącach, a mianowicie 8 września Wechselmann ogłosiła zamiar sprzedaży swojego sklepu, co związane było z planowaną wyprowadzką z miasta. Modystka zorganizowała wówczas wyprzedaż całego asortymentu w atrakcyjnych cenach, w tym wszelkich towarów modniarskich, pasamonicznych, białych i wełnianych oraz haftów i guzików. Przy okazji jednocześnie poinformowała o możliwości zakupu najnowszych modeli wiedeńskich kapeluszy z filcu oraz pluszu. W grudniu 1885 roku nową właścicielką interesu została panna Rosalie Mandowskÿ.
Jeszcze przed wyprowadzką, Clara Wechselmann rozwiodła się ze swoim mężem. Rozwiązanie małżeństwa nastapiło 7 października 1884 roku na podstawie prawomocnego wyroku królewskiego sądu krajowego w Gliwicach (Königliches Landgericht zu Gleiwitz).
Pierwsze miejsce zamieszkania Wechselmannów po opuszczeniu Pszczyny pozostaje nieznane. Kolejnym był Berlin, co potwierdzają tamtejsze księgi adresowe z lat 1892-1924, w których wymieniana jest Clara. W latach 1892-1897 figuruje w nich jako modystka lub krawcowa, a w latach 1898-1922 jako właścicielka atelier eleganckiej garderoby damskiej, które prowadziła zapewne we własnym mieszkaniu, które zmieniała tam aż dziesięć razy. Abraham pracował natomiast jako kupiec i urzędnik w muzeum.
Wechselmannowie mieszkali w Berlinie do śmierci. Abraham zmarł 3 kwietnia 1902 roku w miejscowym szpitalu żydowskim, gdzie – jak wskazuje akt zgonu – przebywał od dłuższego czasu. Clara przeżyła byłego męża o 21 lat. Zmarła 13 grudnia 1923 roku w swoim mieszkaniu przy Aschaffenburgerstrasse 6, a przyczyną jej śmierci było zwapnienie mięśnia sercowego (Herzmuskelverkalkung) i zawał płuc (Lungenschalg). Oboje spoczywają na cmentarzu żydowskim w berlińskiej dzielnicy Weissensee (pogrzeb Clary odbył się w niedzielę 16 grudnia 1923 roku).
opublikowany w Berliner Tageblatt
Wechselmannowie mieli dwóch synów: Alfreda i Ludwiga.
Alfred Wechselmann urodził się 7 maja 1877 roku w Mikołowie. 11 czerwca 1932 roku – będąc wówczas przedstawicielem handlowym zamieszkałym w Lipsku (Leipzig) przy Steinstrasse 30 – poślubił Helenę, księgową wyznania ewangelickiego, córkę Johannesa Schneidera i Angeliki z domu Trippel, urodzoną 24 stycznia 1893 roku we wsi Fischborn, dzisiaj stanowiącej część gminy Birstein w Hesji, w chwili ślubu zamieszkałą przy Motzstrasse 34 w berlińskiej dzielnicy Schöneberg. Świadkami na ślubie był młodszy brat pana młodego, Ludwig Wechselmann i jego żona Alma.
Wechselmannowie mieszkali w Lipsku przez całe lata trzydzieste. W marcu 1936 roku przeprowadzili się ze Steinstrasse 30 na Lessingstrasse 1, gdzie wynajmowali kwaterę u niejakiego Hirscha. Alfred jako Żyd po dojściu Hitlera do władzy poddawany był wszystkim wprowadzanym stopniowo ograniczeniom wynikającym z ustawodawstwa rasistowskiego. Podczas II wojny światowej przed deportacją do miejsca kaźni uchroniło go małżeństwo z kobietą, zakwalifikowaną jako aryjka czystej krwi niemieckiej.
Alfred Wechselmann zmarł 23 listopada 1945 roku. Jego śmierć w Urzędzie Stanu Cywilnego w Berlinie-Schönebergu dzień później zgłosiła jego żona. Z wystawionego tego dnia aktu dowiadujemy się, że zmarły mieszkał przy Regensburgerstrasse 6, gdzie też nastąpił jego zgon, którego przyczyną miała być niewydolność serca (Herzschwäche) i zapalenie tkanki komórkowej prawej nogi (Zellgewebsentzündung r. Bein). Alfred pochowany został na cmentarzu żydowskim w Weissensee [kwatera F1].
Helene po śmierci męża pozostała przez jakiś czas w Berlinie. Zmarła 30 sierpnia 1966 roku w Kulmbach w Bawarii.
Ludwig Wechselmann urodził się 8 października 1879 roku w Pszczynie. 4 września 1909 roku poślubił w Berlinie Elsę Almę Louise Heft, kolorystkę wyznania ewangelickiego, urodzoną tamże 18 stycznia 1886 roku, córkę golibrody Oskara Paula Augusta Hefta i Minny Augusty Amandy z domu Wittig, zamieszkałych przy Petersburgerstrasse 45. Sam Ludwig w tym czasie pracował jako fotograf i wynajmował mieszkanie przy Gneisenaustrasse 84.
Wechselmannowie mieli jednego syna, Hansa, urodzonego 24 stycznia 1920 roku w Berlinie. Księgi adresowe z lat 1915-1941 wymieniają Ludwiga jako dyrektora technicznego (technischer Leiter) zamieszkałego przy Gitschinerstrasse 2 w dzielnicy Kreuzberg.
Ludwiga Wechselmanna, tak samo jak jego brata, po 1933 roku nie ominęły szykany i ograniczenia, stopniowo nakładane na mieszkających w Niemczech Żydów. Zapis na marginesie jego aktu ślubu informuje, że 9 sierpnia 1939 roku wystąpił z gminy żydowskiej w Berlinie – nie wiadomo jednak, jaki był dokładnie powód tej decyzji. Podczas II wojny światowej – tak jak Alfreda – Ludwiga przed deportacją uchroniło małżeństwo z aryjką. Zmarł 29 czerwca 1945 roku w Am-Urban-Krankenhaus przy Bergmannstrasse 60/65 w Berlinie. Akt zgonu określa go jako fotografa zamieszkałego przy Bürknerstrasse 6 w dzielnicy Neukölln. Przczyną śmierci była biegunka letnia (Sommerdiarrhöe), będąca ostrym zapaleniem przewodu pokarmowego.
Alma Wechselmann pozostała w Berlinie, gdzie zmarła 30 czerwca 1961 roku. Los syna Hansa pozostaje na razie nieznany.
© Sławomir Pastuszka
Dziękuję za tę opowieść. Podoba mi się materiał ikonograficzny do tekstu. Te reklamy są rewelacyjne i doskonale wzbogaciły tekst. Pozdrawiam Pana z pobliskiego Oświęcimia.